Como toos de xuru sabrán, tres el resultáu de les caberes eleiciones xenerales entamóse na sociedá un alderique al rodiu de la posible reforma y anovamientu de los diferentes Estatutos d'Autonomía, alderique al que la sociedá asturiana nin ta, nin pue tar n'ayén.

Nun me paez qu'esti seya nin el sitiu nin el momentu afayadizu p'analizar lo que dende'l puntu de vista políticu significaría qu'Asturies, nesti nuevu encruz nel que mos atopamos, quedare al marxe del alderique y del posible anovamientu no que cinca a aspeutos de tanta fondura pal futuru de la nuesa comunidá como son los que van xuníos al algame de cumales d'autogobiernu de más altor (competencies nueves, posibilidá de desfacer la Xunta Xeneral, aspeutos de financiación, etc.); nin siquiera me paez qu'a min como Presidenta de l'Academia de la Llingua Asturiana me correspondiere facer esi analís; pero, dende llueu, sí cuido que, como Presidenta de la institución que represento, ye pertinente dafechu facer delles considerances sobro les implicaciones qu'anovamientu talu pue tener pal futuru del idioma d'Asturies. Y ello porque a l'Academia correspuende, como ye bien sabío, amás de trabayos como'l de normativización o investigación, el de curiar los derechos llingüísticos de los asturianos talo que s'afita nos nuesos estatutos.

Prestaríame, de mano, facer delles puntualizaciones sobro cuestiones terminolóxiques, qu'a vegaes xeneren tracamundiu, como ye'l casu de dalgunes que cinquen a conceutos como los de política llingüística, planificación llingüística, normalización social y oficialidá.

Pue dicise ensin gota mieu a enquivocase que n'Asturies, hasta'l día de güei, nun tuviemos una política llingüística medianamente seria y empobinada a la recuperación y dignificación de la llingua asturiana. Sicasí, ye nidio que cada partíu y cada gobiernu pescancien la política llingüística d'una manera determinada, acordies coles creyencies y opiniones de so sobro'l papel que tien de xugar la llingua asturiana na sociedá. El problema d'Asturies, nesti sen, ta en qu'equí esa política llingüística consistió siempres n'escaecer o en dexar de llau esi papel.

Pa llevar alantre una política llingüística dirixida a encontar socialmente una llingua, nesti casu l'asturiana, ye preciso que los gobiernos o instituciones responsables faigan y lleven alantre una planificación llingüística axustada y eficaz a la qu'a la fuercia s'han venceyar un conxuntu de midíes o planes d'actuación que, afitándose nunos oxetivos concretos y con una temporalización dada, puean ser evaluaos a lo cabero del periodu planificáu. Esta evaluación tien de facese teniendo en cuenta'l grau de cumplimientu de los oxetivos de mano plantegaos. Lo que ye de llamentar ye que n'Asturies enxamás esistiere planificación llingüística activa, enfotada en dar puxu al idioma del país.

Dientro d'estes midíes, a les que vengo de facer referencia, ensin dulda la más importante ye la de la normalización social, que nun consiste n'otro qu'en facer "normal" una llingua dientro de la sociedá na que s'inxer, y ello tanto no que fai a la calidá como a la cantidá de los sos usos sociales. N'Asturies algamáronse, ye verdá, cumales importantes no tocante a la normativización de la llingua asturiana (ortografía, gramática, diccionariu, estandarización...), como ta acabante señalar por Ramos Corrada; pero l'avance foi enforma más curtiu en cuantes a la dignificación social y cásique inesistente si pensamos na presencia "normal" de la llingua na sociedá.

D'otra miente, nel contestu español, y pa la totalidá de les comunidaes billingües, la oficialidá ye l'instrumentu xurídicu básicu pa facer efeutiva la normalización de la llingua. En realidá constitúi la única garantía real del valir llegal del so usu y, magar que por sí mesma ella sola nun abaste pa perafitar la pervivencia de la llingua, lo que ta claro ye que ye la condición sine qua non pa que tal pervivencia seya vidable.

Por embargu, na nuesa comunidá, la reconocencia xurídica qu'anguaño tien l'asturianu esfrónase dafechu escontra la que tienen les otres llingües del estáu y resultó ser ineficaz del too como elementu de normalización. Cuido que los exemplos daos por Miguel Ramos Corrada amuesen nidiamente lo que toi diciendo.

Darréu d'ello deduzse que l'asturianu tien un tratamientu atípicu y particular en comparanza cola política y la planificación llingüística fecha en Galicia, País Vascu, Cataluña, Valencia, Navarra y Baleares. Los ciudadanos asturianos carecen, carecemos, bien a les clares d'una discriminación con respeuto a los ciudadanos de les otres comunidaes billingües del estáu, nel sentíu de que n'Asturies nun esisten garantíes reales que mos dexen exercer el derechu a la llibertá del usu llingüísticu.

Poro, podemos concluyir, en resume, que nel Principáu hasta esti momentu nun se punxeron en práutica midíes creyíbles nin de planificación llingüística, nin de normalización social, nin de reconocencia xurídica dafechu del asturianu como llingua propia de la comunidá. Estes faltes amuesen un déficit democráticu que nun se ye a pescanciar y más entá, que nun se ye a esplicar o qu'atopa difícil esplicación. En realidá, la igua d'esta situación constitúi la gran asignatura pendiente de la democracia na nuesa comunidá. Y la sociedá asturiana nun será una sociedá democrática daveres hasta que los asturianos seyamos llibres pa espresanos na nuesa llingua propia.

Delles iniciatives parciales que, como se dixo enantes, foron llevaes alantre polos sucesivos gobiernos (escolarización voluntaria en dalgunos centros, delles gabites a la producción lliteraria, presencia del asturianu de ralo en ralo nos documentos llegales, etc.) nun se pue dicir de nenguna de les maneres que constituyan midíes de normalización, sinón que malpenes son curtios averamientos hacia la dignificación social del asturianu.

Xusto ye dicir qu'estes curties midíes tuvieron siempres una perbona acoyida ente la población y foron entendíes por ésta como ñiciu d'un verdaderu procesu de recuperación que, al final y llamentablemente, naide punxo en práutica. Too ello refléxase de sobra nos sucesivos estudios sociollingüísticos del Prof. Llera Ramo. Nun escaezamos que'l caberu, el II Estudiu Sociollingüísticu d'Asturies del que se fixo cargu la propia Academia, llueu de que decayere l'interés por él del gobiernu del Principáu, ye de va bien poco (asoleyóse en 2002).

Ye un error, o en tou casu una manera d'autoengañase, y de fatos ye aneciar en zarrar los güeyos a la realidá, albidrar que l'asturianu pue sobrevivir como llingua d'Asturies buscando soluciones xurídiques estremaes de les que tienen les otres llingües españoles. Pretender, por exemplu, soluciones al marxe de la oficialidá pal asturianu -cuando esta llingua, l'asturiana, ye la que cuerre'l mayor peligru de desaniciamientu y, darréu d'ello, la que más necesitada ta d'esi encontu xurídicu, como dexó afitáu'l caberu informe de la UNESCO-, nun tien nengún xacíu. Poro, na opinión de nueso, la situación social onde s'atopa empatonáu l'asturianu esixe:

1. La reconocencia dafechu como llingua co-oficial n'Asturies. Esa reconocencia tien de facese de mou esplícitu, ensin dengún tipu d'ambigüedaes nin pilancos que la torguen, na reforma del Estatutu d'Autonomía qu'agora se discute. La so redaición tien de ser homologable a la plantegada pa Galicia, Valencia, Navarra, Baleares, Cataluña o País Vascu. Dicho d'otru mou, nestos momentos de denguna de les maneres ye yá aceptable que l'Estatutu nun faiga otro que recoyer una oficialidá aplazada que s'habría facer efeutiva más tarde cuando, por exemplu, una mayoría cualificada de la Xunta Xeneral del Principáu lo tuviere a bien. Esto ye, nun se pue dar el preste más qu'a una formulación del tipu de la que s'inxer nos estatutos de les otres comunidaes del Estáu con llingua propia.

Quiciabes nun tea de más facer alcordanza de cómo s'enxerta nos Estatutos d'Autonomía de les comunidaes billingües del Estáu la reconocencia de la oficialidá de la llingua propia. Enantes ye conveniente dicir que'l encontu llegal d'esos estatutos no tocante a la oficialidá de les llingües ta na Constitución Española (1978) que, amás de reconocer el calter plurillingüe y pluricultural del Estáu, diz nel artículu 3:

1. El castellán ye la llingua española oficial del Estáu. Tolos españoles tienen el deber de conocela y el derechu d'usala.
2. Les demás llingües españoles sedrán tamién oficiales nes respeutives Comunidades Autonómiques acordies colos sos Estatutos.

Deamos una güeyada agora a la redaición de los distintos Estatutos d'Autonomía:

De Cataluña (Art. 3):

1. La llingua propia de Cataluña ye'l catalán.
2. L'idioma catalán ye l'oficial de Cataluña, asina como tamién lo ye'l castellán, oficial en tol Estáu español.
3. La Generalitat dará seguranza del emplegu normal y oficial d'entrambos idiomes, escoyerá les midíes afayadices p'afitar la so conocencia y creará les condiciones que dexen algamar la so igualdá dafechu en cuantes a los derechos y deberes de los ciudadanos de Catalunya.

De Valencia (Art. 7):

1. Los dos idiomes oficiales de la Comunidá Autónoma son el valencianu y el castellán. Toos tienen el derechu a conocelos y a emplegalos.
2. La Generalitat Valenciana dará seguranza del emplegu normal y oficial de les dos llingües y escoyerá les midíes afayadices p'afitar la so conocencia.
3. Naide podrá ser discrimináu por mor de la llingua.

De Baleares (Art. 3):

La llingua catalana propia de les Islles Baleares tendrá, xunto cola castellana, el calter d'idioma oficial, y toos tienen el derechu a conocela y a emplegala. Naide podrá ser discrimináu por mor del idioma.

Del País Vascu (Art. 6):

1. L'Euskera, llingua propia del Pueblu Vascu, tendrá, como'l Castellán, calter de llingua oficial n'Euskadi, y tolos sos habitantes tienen el derechu a conocer y emplegar entrambes llingües.
2. Les instituciones comunes de la Comunidá Autónoma, afitándose na diversidá socio-llingüística del País Vascu, darán seguranza del emplegu d'entrambes llingües, regulando'l so calter oficial, y fairán y axustarán les midíes y medios afayadizos p'afitar la so conocencia.
3. Naide podrá ser discrimináu por mor de la llingua.

De Navarra (Llei d'Integración y Ameyoramientu del Réxime Foral de Navarra) (Art. 9):

1. El castellán ye la llingua oficial de Navarra.
2. El vascuence tendrá tamién calter de llingua oficial nes fasteres vascoparllantes de Navarra. Una llei foral determinará diches fasteres, regulará l'emplegu oficial del vascuence y, dientro les llendes de la llexislación xeneral del estáu iguará la enseñanza de la llingua.

De Galicia (Art.5):

1. La llingua propia de Galicia ye'l gallegu.
2. Los idiomes gallegu y castellán son oficiales en Galicia y todos tienen el derechu de conocelos y d'emplegalos.
3. Los poderes públicos de Galicia darán seguranza del emplegu normal y oficial de los dos idiomes y darán puxu al emplegu del gallegu en toles estayes de la vida pública, cultural ya informativa, y pondrán a disposición los medios afayadizos pa facilitar la so conocencia.
4. Naide podrá ser discrimináu por mor de la llingua.

Ye nidio qu'a cualesquier d'estes redaiciones se-y podría dar el preste pal casu de la llingua asturiana. Sicasí, seya una d'estes o non la redaición escoyida, nella han inxerise estos puntos básicos ya irrenunciables nos que s'axunten los Estatutos:

a) la denomación de la llingua; que nun val otra qu'asturianu y/o llingua asturiana;
b) la consideranza d'esa llingua como llingua propia;
c) el so calter de llingua oficial xunto al castellán;
d) el derechu de tolos ciudadanos de la comunidá a conocela y a emplegala;
e) la non discriminación por mor de la llingua;
f) la seguranza del emplegu normal y oficial de les dos llingües y de midíes afayadices p'afitar la so conocencia.

Ha entendese que lo equí afitao val a tolos efeutos pal gallego-asturianu dientro del so territoriu.

2. Sedrá dempués la Llei de normalización del Asturianu la qu'estableza'l modelu d'oficialidá que meyor s'axuste a la realidá sociollingüística de la nuesa comunidá y les midíes de planificación llingüística les que, acordies coles necesidaes, pidimientos y espeutatives de los ciudadanos, fixen les fases, los plazos y les condiciones pa facer efeutiva tal oficialidá.

Asina se fizo nes otres comunidaes billingües del Estáu. Nel País Vascu, en 1982, cola Llei de normalización del usu del euskera; en Cataluña, en 1983, cola Llei de Normalización Llingüística, anovada dempués, en 1998, cola Llei de Política Llingüística; en Galicia, en 1983, cola Llei de Normalización Llingüística; en Valencia, en 1983, cola Llei d'usu y enseñanza del valencianu; en Baleares, en 1986, cola Llei de Normalización Llingüística; en Navarra, en 1986, cola Llei Foral del vascuence.

L'oxetivu d'estes lleis ye desendolcar los Estatutos d'Autonomía pa defender y dar puxu a la llingua propia. Toes elles traten, como nun pue ser otramiente, trés temes que son los finxos pelos que s'ha empobinar cualesquier política de normalización medianamente seria: la llingua na Alministración Pública, la llingua na Enseñanza y la llingua nos medios de comunicación y nes producciones culturales.

Y

3. Sicasí, la oficialidá de la llingua asturiana tien d'entendese como l'exerciciu d'unos derechos democráticos asemeyaos del too a los llograos nos otros territorios billingües del Estáu.

Nun se trata, en definitiva, d'otro que de normalizar la vida social y cultural n'Asturies o, lo que ye lo mesmo, de que los asturianos puedan, podamos exercer dafechu los derechos democráticos de nueso*.

* Esti testu recueye'l documentu institucional lleíu pola Presidenta de l'Academia de la Llingua Asturiana'l día 30 de setiembre nel actu celebráu nel "Club de Prensa Asturiana", onde la'Academia, representada pola citada Presidenta, el so Vicepresidente y el so Secretariu, punxo na conocencia pública'l so asitiamientu oficial no tocante a la declaración d'Oficialidá de la Llingua Asturiana na posible igua del Estatutu d'Autonomía.